Günümüzde dünyada yaşayan yalnızca 7 tür deniz kaplumbağası vardır ve bu yedi türün de varlığı çeşitli nedenlerden dolayı risk altındadır. Bu deniz kaplumbağalarından iri başlı deniz kaplumbağası (Caretta caretta) ve yeşil deniz kaplumbağası (Chelonia mydas) türlerinin en önemli yuvalama alanlarının başında Türkiye’nin Akdeniz kıyıları gelmektedir. Akdeniz’deki deniz kaplumbağalarının neredeyse yarısının yuvalama yeri olarak tercih ettiği Türkiye kumsallarında ve kumsallara yakın bölgelerde yapılan deniz faaliyetleri sonucu çok sayıda genç ve ergin (her yıl yaklaşık 50-100 adet) deniz kaplumbağası ölmektedir.
Caretta Carettalar yılın belli dönemlerinde çiftleşmek ve yumurta bırakmak için birkaç Akdeniz sahilinin yanı sıra en çok İztuzu sahilini ziyaret etmektedir. Yapılan araştırmalarda elde edilen veriler, bu canlıların yumurtlamak için yumurtadan çıktıkları kumsalları tercih ettiklerini göstermektedir. 1980’li yıllarda İztuzu sahili turizme açılmış ve beş yıldızlı otel inşaatına başlanmış ancak o dönemler İztuzu plajına yerleşen ve oradaki Caretta Carettaları incelemekte olan İngiliz Çevreci June Haimoff’un ve Dalyan halkının çabalarıyla otel inşaatı durdurulmuştur. 1986 yılında Dünya Doğayı Koruma Birliği (IUCN), Dünya Doğayı Koruma Vakfı (WWF) ve Doğal Hayatı Koruma Derneğinin (DHKD)’nin ve Dalyan halkının yürüttüğü kampanyalar neticesinde Dalyan bölgesi, Caretta Caretta Deniz Kaplumbağaları ve bir çok canlı için Özel Çevre Koruma Alanı ilan edilmiş ve koruma altına alınmıştır. Hatta burası 2008 yılında The Times gazetesi tarafından Avrupanın en iyi kullanılarak korunabilen plajı da seçilmiştir.
Nisan aylarında Dalyan’a iztuzu plajına gelmeye başlayan Caretta’lar çiftleştikten sonra Mayıs ayından itibaren yumurtlamaya başlarlar. Bu süreç Temmuz ayının sonlarına kadar sürer. Caretta carettaların kuluçka süresi, yaklaşık 60 gündür ve kuluçka dönemlerinin sonunda yumurtaları kıran yavrular, yaklaşık 26 saat kumun içinde, hareketsiz kalırlar. Daha sonra ise, birbirlerine yardım ederek, yüzeye doğru tırmanmaya başlarlar. Yüzeye ulaşan yavrular, gece dolunayda, ufuk aydınlığını takip ederek, denize ulaşırlar. Civarda, başka bir ışık kaynağı varsa, yavrular bu ışığı ufuk ışığı sanıp yönlerini şaşırabilirler bu da ölümlerine yol açar. Bu yüzden, deniz kaplumbağalarının üreme dönemlerinde, iztuzu plajı, akşam saat: 20.00 ile sabah saat: 08.00 arasında, insanlara kapatılıyor. Üreme yani yumurta bırakma döneminde, evcil hayvanlar da buraya sokulmuyor.
Yapılan görüşmeler ve uğraşlar sonucunda 2009 yılında imzalanan protokol ile Deniz Kaplumbağaları Araştırma, Kurtarma ve Rehabilitasyon Merkezi(DEKAMER) kurulmuş ve faaliyetlerine Dalyan Kumsalı (Ortaca, Muğla)’nda başlamıştır. DEKAMER kar amacı gütmeyen kuruluşlar ile beraber ortak projeler yürütmektedir. Günümüzde Pamukkale Üniversitesi öğretim üyeleri ve öğrencileri burada gönüllü olarak görev yapmaktadır. Kuruluşun amaçları; Deniz kaplumbağası üreme kumsallarında ayrıntılı bilimsel çalışmalar yapmak, yaralı deniz kaplumbağalarının bakım ve tedavilerini yaparak doğal yaşam ortamlarına geri dönmelerini sağlamak, deniz kaplumbağalarının yuvalama, beslenme, kışlama ve göç yolları üzerinde araştırmalar yapmak, deniz kaplumbağalarının yaralanma ve ölümlerinin sebepleri üzerine araştırmalar yaparak, bu konularda kamuoyu ve ilgili tarafları bilgilendirici projeler üretmek, çalışma alanlarındaki faaliyetler için gerekli görülen laboratuvar, bakım binaları ve çalışma alanları kapsamında önerilen araştırma projelerini imkanlar ölçüsünde desteklemek, ve yaralı deniz kaplumbağalarının bakım ve tedavilerinin yapılabildiği çeşitli bölgelerde ilk yardım üniteleri ve tedavi merkezleri açmak olarak sıralanmaktadır.
DEKAMER’de, kurulduğu 2008 yılından bu yana 250 yaralı kaplumbağa rehabilitasyona alındı. Bunlardan 142 tanesi iyileşerek doğal yaşam ortamlarına bırakıldı, maalesef 100 adet yaralı kaplumbağa ise hayatını kaybetti.
Varlığı risk altında olan bu canlıların yaşamlarını sürdürüp yok olmaması bizlerin elinde. Umarım ilerleyen dönemlerde bu kuruluşun varlığından daha çok insan haberdar olur ve bu sayede bilinçlenir.
Kaynakça:
[1] http://www.dalyaninfo.com/dalyan-caretta.html (Erişim Tarihi : 12.12.2022)[2] https://www.dekamer.org.tr/index.html (Erişim Tarihi : 12.12.2022)
[3] https://www.dalyancity.com/tr/blog/caretta-carettalar-yumurtlama-donemleri (Erişim Tarihi : 12.12.2022) [4] https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-61216115 (Erişim Tarihi : 12.12.2022)
