Döngüsel ekonomi, ürünlerin yaşam döngüsünün iyileştirilmesini amaçlayan bir üretim ve tüketim modelidir. Tasarım odaklı 3 temel ilkeye sahiptir ve bunlar;
– Atık ve kirliliği ortadan kaldırmak
– Ürün ve malzemelerin döngüde tutulması
– Doğal sistemlerin yeniden oluşturulmasıdır.
Günümüz doğrusal ekonomi modeli; hammaddenin kaynaktan alınıp işlenmesi, elde edilen ürünün tüketiciye ulaşması ve en sonunda atığa dönüşmesine dayanır. Küresel ölçüde artan kaynak tüketimi ve oluşan atık miktarı ile gelenekselleşmiş “al – yap – at” modeline alternatif olarak ‘Döngüsel Ekonomi’ kavramı ortaya çıkmıştır ve 3R, azalt – yeniden kullan – geri dönüştür, prensibine dayanır. Bütünsel bir süreç olan bu modelde materyaller atık olmaktan çıkar ve üretilecek yeni bir ürün için hammadde konumuna geçer.
Görsel 1’den de görülebileceği üzere, doğrusal ekonomi modelinde kaynak nihai olarak atığa dönüşürken, döngüsel ekonomide ürün yaşam döngüsünü doldurduktan sonra yeni bir tasarımla tekrar döngüye giriş sağlar.
Enerji ve tüm kaynakların verimli kullanıldığı, atıksız ve çevreye zarar vermeden işleyen bir endüstri konseptine dayalı modelde “beşikten beşiğe” yaklaşımı ile sürdürülebilirlik açısından önemli bir araç konumundadır [1].
Tasarımların hayata geçirilmesinde atıkların geri dönüşümü söz konusudur ve burada karşımıza aşağı dönüşüm, ileri dönüşüm ve geri dönüşüm kavramları çıkar.
Geri dönüşüm: Atılan atıkların toplanıp tekrar işlendikten sonra aynı işlevle kullanılmasıdır.
İleri Dönüşüm: Yaşam döngüsünü tamamlamış materyallerin işlenerek başka bir amaçla kullanılmasını sağlanmasıdır. Atık kendisinden daha değerli yeni bir ürüne dönüştürülür.
Aşağı dönüşüm: Atığa dönüşmüş malzeme ya da ürünün daha düşük değerde başka bir ürüne dönüştürülmesidir.
Doğrusal ekonomide aşağı dönüşüm kavramıyla daha sık karşılaşırken, döngüsel ekonomi modelinde ileri dönüşüm kavramıyla karşılaşmaktayız.
Bu modelin daha iyi anlaşılabilmesi için bazı örnekler verelim:
- – Airbnb ile ev paylaşımı,
- – Lego ile farklı oyunların tasarlanması,
- – Prev markasının elma kabuğundan tekstil derisi üretmesi,
- – Ulaşımda kiralanabilir araçlar (Martı, BinBin vb. girişimler)
Döngüsel Ekonomi Faydaları
3R yaklaşımını benimseyen döngüsel ekonomi modelinin faydaları ekonomik ve çevresel olarak iki başlıkta kategorize edilebilir. Ekonomik faydaları aşağıdaki gibi sıralanabilir;
- Kaynak tasarrufu:
İşlenmemiş hammaddelerin çıkarılma oranı fiyat artışını da beraberinde getirmektedir. Döngüsel ekonomi yaklaşımıyla, hammaddelerin geri dönüşüm ile tekrar döngüye sokulması ile işlenmemiş hammaddeye ihtiyaç azalacaktır.
- Ekonomik büyüme:
Döngüsel ekonomiye doğru bir hareketin ekonomik büyümeyi destekleyeceği varsayılmaktadır. Döngüsel ürünlerin geliştirilmesi, üretimi ve bakımı, nitelikli bir işgücüne ihtiyaç duyar ki bu da istihdamı artırır. Hammaddelerin çıkarılması ve işlenmesine daha az talep olacağından daha az uzmanlaşmış işlerin sayısını azalacak, böylece işgücünün değeri artacak, istihdama ve GSMH’ya olumlu etkileri olacaktır.
- İstihdam artışı:
İşgücünün hammaddeden daha değerli konuma geldiği bu modelde, istihdam da artış gösterecektir. İstihdam, yoğun geri dönüşüm ve yüksek kaliteli onarımlara; yerel ürün geri toplama yoluyla lojistik sektöründeki işlere; inovasyon, hizmet ekonomisi ve yeni iş modelleri aracılığıyla yeni işletmelere doğru genişleyecektir.
- İnovasyon uyarıcısı:
Tasarımın kilit aşamalardan birini oluşturmasıyla, yeni düşünme ve inovatif çözümlere ihtiyaç duyulmakta ve bu da tasarımcılar, üreticiler ve geri dönüşümcüler arasında disiplinler arası işbirliğine ve sürdürülebilir inovasyonlara yol açar. [1]
Çevresel faydalarını ise,
- Sera gazlarında düşüş
- Atık yönetimi ve kirliliğin azalması
- Biyoçeşitliliğin korunması
- Enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji kullanımı
- Doğal kaynakların ve dengenin korunması şeklinde sıralanabilir.
Döngüsel Ekonomi, Avrupa Yeşil Mutabakatı ile benimsenen yeni büyüme planında yer alan öncelikli politikalardandır. AB’nin 2050 yılına kadar iklim nötr hale getirilmesi, büyümenin artırılması, yeni ve daha iyi işlerin sunulması ve halkın refahının iyileştirilmesi hedeflenirken; temiz, döngüsel ekonomiye geçişle kaynakların daha verimli kullanımının arttırılması, iklim değişikliği ve biyoçeşitlilik kaybının durdurulması ve kirliliğin azaltılmasında önemli bir adım sağlamaktadır [2].
Kaynakça:
[1] Veral E. (2021). Döngüsel Ekonomi: Engeller, Stratejiler ve İş Modelleri. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1410029 [2] https://donguselekonomiplatformu.com/knowledge-hub/article_2-what-are-the-benefits_12.html?page=2
