Sera gazı salınımlarının dünya için tehlike verici boyutlara geldiği günümüzde, sera etkisinin azaltmaya çalışan birçok çalışma ulusal ve küresel çapta yürürlüğe girmektedir. Avrupa kıtası etkileri azaltmak amacıyla başlıca iki farklı yöntem geliştirmiştir. Bu yöntemler karbon vergileri ve Emisyon Ticaret Sistemi’dir. “Kirleten öder” prensibine dayanan bu iki yöntem Avrupa’nın çoğu ülkesinde yaygınca kullanılmaya başlanmıştır.
Bu yazıda ele alacağımız Emisyon Ticaret Sistemi kavramı dünya üzerinde birçok ülke ve kıtada yürütülmektedir (Avrupa Birliği, Quebec, Yeni Zelanda, Kaliforniya). Dünyanın farklı yerlerinde birbirinden farklı bazı dinamikleri olsa da bu sistem genel anlamda enerji verimliliğini, temiz ve yenilenebilir enerjiyi, emisyonlarda azaltımı teşvik etmeyi hedeflemektedir.
Avrupa Birliği Emisyon Ticaret Sistemi (AB ETS) Nasıl Çalışır – Neyi Amaçlar?
AB ETS kısaca “üst sınıra ulaş ve ticaret ya” (“cap and trade system”) prensibi ile çalışmaktadır. Sistem içindeki endüstriler belirli sera gazı emisyonu yapma sınırlarına sahiptir. Bu sınır değerlerin altında sera gazı emisyonu üretmeyi hedefleyen endüstri paydaşları bu şartı yerine getiremediği takdirde ticaret sistemine dahil olup ek tahsisat (allowance – tahsisat) satın alması gerekmektedir. ETS limit değerleri her yıl belirlenen değer daha da aşağı çekilerek emisyonların gittikçe azaltılması hedeflenir.
1 Tahsisat = 1 Ton CO2 Salınımı [3]
Avrupa Birliği ülkeleriyle ticari ilişkisi olan şirketler, belirlenen emisyon üst sınırı veya sektörlerine karşılık gelen tahsisat sahiptir (allowance = tahsisat, ödenek; 1 tahsisat = 1 ton CO2 salınımı). Firma, kendisine tanımlanan tahsisattan daha fazla CO2 veya sera gazı salıyorsa, yaptığı fazla tahsisat karşılığında piyasadan tahsisat satın alarak emisyonlarını dengelemelidir. Karbonun ton fiyatı serbest piyasa dinamiklerine göre belirlenmekte ve günlük olarak değişebilmektedir. ETS’nin ana ve büyük amacı, Yeşil Mütabakat ilkelerine uygun olarak 2050 yılına kadar iklim nötr olma hedefini ve 2030 yılına kadar sera gazı emisyonlarında net %55 oranında azaltım yapma ara hedefini tutturabilmektir. [1]
31 Ülkeyi Kapsayan Emisyon Ticaret Sistemi [3]
Sistemin nasıl çalıştığını daha iyi anlayabilmek için bilgilendirici video [3];
Emisyon Ticaret Sistemi Başarılı mı?
2005 yılında kurulan ve dünyanın ilk uluslararası emisyon olan Avrupa Birliği Emisyon Ticaret Sistemi, emisyon azaltım hedeflerinde etkili bir sistem olduğunu kanıtlamış bir sistemdir. ETS kapsamında bulunan tesislerin emisyonları 2005 – 2019 yılları arasında yaklaşık olarak %35 azalmıştır.
Günümüzün çevre alanında önemli ve popüler konularından olan Yeşil Mütabakat, Paris İklim Anlaşması vb. uluslararası anlaşma ve iş birlikleri ile aynı paralelde bir projenin, günümüzden yaklaşık 20 sene öncesinde geliştirilip yürürlüğe konulması ve 2022 yılına kadar kesintisiz devam edebiliyor olması, sistemin vizyonunu ve iyi planlanmış olduğunu belirten iyi bir göstergedir.
Teorik olarak iyi planlanmış olsa da ETS uygulama aşamasında bazı sorunlar gözlemlenebilmektedir. Örneğin, halihazırda düşük emisyon değerlerine sahip olan bazı yatırımlar bu sistemde yeterince teşvik görmemektedir. Bunun nedeni olarak yatırımcılara verilen tahsisatların fazla sayıda ve ücretsiz olarak verilmesi gösterilebilir. Ayrıca herhangi bir ücret ödemeden tahsisata sahip olan bazı işletmeciler, tahsisat bedeli adı altında bazı ek maliyetleri fiyatlarına yansıtarak büyük kazançlar elde etmişlerdir. Ayrıca sistemin bazı denetim açıkları yüzünden gerçekleşen KDV kaçakçılıkları AB’ni zarara uğratmıştır. [4]
Karbon piyasasındaki dalgalanmalar nedeniyle de kimi zaman sistem içerisindekileri mağdur duruma düşürebilen bu sistem, dünya üzerindeki her piyasa gibi kriz zamanlarından olumsuz etkilenebilmektedir. Her ne kadar dünyanın en yaygın kullanılan ve diğer uygulamalardan daha derin bir piyasaya sahip olsa da ekonomik daralma (resesyon) gibi durumların sistemin dengesini sarsabileceği öngörülebilmektedir.
Kaynakça:
[1] KARBON FİYATLANDIRMASINDA EMİSYON TİCARET SİSTEMİ ve ÖNEMİ https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1487591 [2] Görsel Linki; https://www.youtube.com/watch?v=qxdxBfZKoa0 [3] Video Linki; https://www.youtube.com/watch?v=q6_qNStyZYQ&list=WL&index=2 [4] AVRUPA BİRLİĞİ EMİSYON TİCARETİ SİSTEMİ – Akdeniz İhracatçı Birlikleri
